Gdy Biskup Absalon z trzydziestu statkami popłynął do Korenicy, czekali z niepokojem co nastąpi, pewni, że wojna dopiero teraz rozgorzeje. Wszak książęta rańscy mieli siedem tysięcy zbrojnych, gotowych do walki. Siedem tysięcy Ranów, słynących z odwagi i zaciekłości. Mogli pomścić spalenie chorągwi. Lecz oni się poddali, powiadając, że teraz już im wszystko jedno. Arkony nie ma więc oni są jak umarli. Zmarły nie ma swojej woli i gdzie go położą tam leży i gdzie go rzucą tam zostanie i nie opiera się i nie dochodzi swojego….”
Zofia Kossak, Zygmunt Szatkowski – Troja Północy (fragment)
CZASY DAWNE
Znaleziska w rejonie Bodden wskazują na obecność osadnictwa już od epoki kamienia. Na całej Rugii można znaleźć wiele kamiennych pomników, takich jak megalityczne grobowce i kamienie ofiarne, które przetrwały do dziś.
Pierwotnych mieszkańców Rugii zalicza się do wschodniogermańskiego plemienia znanego jako Rugowie, którzy osiedlili się mniej więcej w rejonie dzisiejszego Pomorza. W czasie tzw. “wędrówek ludów”, prawie wszyscy Rugowie wydają się przenieśli się na południe, a niektórzy rzekomo założyli imperium w Panonii, na terenie dzisiejszych Węgier. To jest typowe dla plemion germańskich, które pojawiły się na północy Europy Środkowo-Wschodniej, po czym znikły, rozlewając się po innych miejscach Europy.
EKSPANSJA SŁOWIAN
Słowianie pojawili się tu chyba w VI wieku, a od wieku VII zachodniosłowiańskie plemię Ranów zbudowało na swoje imperium na Wyspie oraz wzdłuż otaczającego ją wybrzeża między rzekami Recknitz i Ryck, czyli kawałek w głąb kontynentalnego wybrzeża. Państwo to miało znaczący wpływ polityczny na historię zarówno regionu Morza Bałtyckiego, jak i sąsiadujących plemion Obodrytów na zachodzie i Wieletów na południu kontynentu przez kolejne stulecia.
Na Wyspie Rugii znajdował się również średniowieczny gród Charenza, zwany także Korenicą czy Karentia, który położony jest na północnym wybrzeżu i to była świecka, lub administracyjna stolica Państwa Ranów. Choć gród nie zachował się w całości, to grodzisko po nim zachowane wciąż stanowią ciekawy ślad po dawnych czasach. Odkrycia w Charenzy wskazują na ważną rolę tego miejsca , a jego strategiczne położenie nad Morzem Bałtyckim czyniło je kluczowym punktem na szlakach handlowych i komunikacyjnych. Miejsce to znajduje się w rejonie dzisiejszego Ralswiek, znajdujące się na najbardziej wysuniętym na południe punkcie Zatoki Jasmundzkiej.
W obszarze pomiędzy Bardo, Jasmund i Grist, Ranowie wznosili liczne grody i świątynie. Szczególnie znaczący był gród świątynny Arkona, dedykowany bogu Świętowitowi. Jego znaczenie wykracza poza granice Imperium Ranów, stając się głównym sanktuarium wszystkich pogańskich Słowian północno-zachodnich po upadku Radogoszczy. Czyli Arkona pełniła funkcje religijnej stolicy wyspy.
Na wzniesieniu grodu znajdował się kompleks świątynny, gdzie odbywały się obrzędy i rytuały związane z ich wierzeniami. Było to miejsce kultu, gdzie oddawano cześć bogom i celebrowano ceremonie związane z życiem i śmiercią.
Z historycznych źródeł wiemy o istnieniu zaledwie kilku pogańskich świątyń na obszarze Słowiańszczyzny, w tym prawdopodobnie wzgórze zamkowe w Szczecinie, prawdopodobnie Wzgórze Wisielców w Wolinie, Radogoszcz (prawdopodobnie dzisiejszy Gross Raden w Meklemburgii) oraz Arkona na Rugii. Jednak tylko Arkona może być z całą pewnością zidentyfikowana jako konkretne miejsce kultu. Co do pozostałych lokalizacji, badacze mogą jedynie spekulować.
Podstawą siły militarno-politycznej Ranów było zaawansowanie techniczne i wielkość ich floty oraz korzystne położenie geograficzne na wybrzeżu. W czasach, gdy Dania odnosiła wielkie sukcesy w Wielkiej Brytanii i Skandynawii, nie była w stanie skutecznie przeciwstawić się rywalizacji z Ranami w regionie Morza Bałtyckiego ani skutecznie bronić swojego wybrzeża przed kampaniami Ranów aż do XII wieku.
O wartości bojowej floty Ranów wspominałem już w moim podcascie o Niklocie, opowiadając co potrafili w krótką chwilę zrobić podczas trzech dni w Lubece. Kolokwialnie jesień średniowiecza.
Warto zauważyć, że Ranowie byli także ludem morskim, związanym blisko z morzem, co wpłynęło na ich kulturę i styl życia. Ich umiejętności żeglarskie i rybackie pozwoliły im rozwijać się jako potęga morska w regionie Morza Bałtyckiego. Ich historia jest przykładem, jak siła militarna i strategiczna lokalizacja mogły wpłynąć na losy całego regionu przez wieki, jednak kiedyś się musiała skończyć…..
UPADEK IMPERIUM RANÓW, UPADA ARKONA, TROJA PÓŁNOCY
W roku 1168, wspomniani już duński król Waldemar I i jego prawa ręka, biskup Absalon z Roskilde, dokonali zniszczenia świątyni Świętowita na przylądku Arkona, co zakończyło terytorialną i religijną niezależność Państwa Ranów. Władca tego czasu, książę Jaromir I, stał się wasalem króla duńskiego, a ludność wyspy została schrystianizowana.
Historię tę ilustruje obraz duńskiego malarza Lauritsa Tuxena na którym Duńczycy wraz z Waldemarem I i biskupem Absalonem niszczą posąg Świętowita, a Ciesław składa im hołd lenny. Co jest artystyczną przenośnią bo oba wydarzenia zdarzyły się w dwóch różnych miejscach.
Troja Północy zdobyta, Biskup Absalon i Król Waldemar niszczą posąg Świętowita. XIX-wieczny obraz.
Po śmierci Jaromira, jego synowie przejęli władzę na wyspie. Syn Wisław wziął nawet udział w wyprawie swojego seniora, króla duńskiego Waldemara II Zwycięskiego, do Estonii, co pokazuje ich zaangażowanie w politykę feudalnego zwierzchnika.
Nagrobek księcia Ranów Jaromira I w kościele mariackim w Bergen na Rugii
W roku 1184, państwo Pomorskie, wcześniejszy sojusznik Duńczyków, próbowało przejąć Rugię w imieniu swojego feudalnego pana, Świętego Cesarza Rzymskiego, jednak zostali pokonani w Zatoce Greifswaldzkiej, przez co władza nad Rugią pozostała w rękach duńskich.
Pod rządami duńskimi, Księstwo Rugii przeszło wielkie przemiany. Na wyspie powstawały duńskie klasztory, a niemieccy koloniści, podobnie jak na całym Pomorzu, zostali sprowadzeni do kraju i szybko stworzyli największą część ludności. Elementy słowiańskie zanikały, co spowodowało, że Ranowie zostali stopniowo wchłonięci przez niemiecko-duńską populację Rugii, nadając wyspie obecny niemiecki charakter.
Poza rządami na Rugii, Jaromir I panował aż do górnej części rzeki Penne, włączając ziemie Loitz i Gützkow. W 1199 roku, w celu wzmocnienia granicy swojego księstwa, ufundował opactwo cystersów w Eldenie, znajdujące się u ujścia rzeki Ryck, o którym wcześniej wspominałem w innych podcastach.
Oprócz rozwijającego się osadnictwa, budowy klasztorów i kościołów, powstały również nowe miasta. W sąsiedztwie wyspy, w 1234 roku powstało miasto Stralsund, a Greifswald otrzymał prawa targowe w 1241 roku. Potęga zewnętrznego świata szybko rosła, co zmusiło książąt Rugii do ustępstw, a ich wpływy nikły na tle zmieniającej się sytuacji politycznej.
Mapa Połabia z książki Troja Północy.
PO WYGAŚNIĘCIU DYNASTII KSIĄŻĄT RUGIJSKICH
W historii Rugii nadchodzi okres pomorski. Po śmierci ostatniego słowiańskiego władcy wyspy, księcia Wisława III, w 1325 roku ziemie przeszły w ręce Księstwa Wołogoskiego na mocy układu o dziedziczeniu zawartego w 1321 roku i pozostawały pod panowaniem Gryfitów do 1451 roku. W tym czasie Duńczycy starali się odzyskać wpływy, co doprowadziło do dwóch wojen o sukcesję rugijską. Ostatecznie Księstwo Wołogoskie zostało zjednoczone z Księstwem Szczecińskim za czasów Bogusława X, wchodząc w skład zjednoczonego Księstwa Pomorskiego, które obejmowało także Wyspę Rugię.
Po wojnie trzydziestoletniej, w 1648 roku, na mocy pokoju westfalskiego, wyspa została włączona do terytorium Szwecji, stając się częścią Pomorza Szwedzkiego. Warto również podkreślić, że nagrałem podcasty na temat Bogusława X i Pomorza Szwedzkiego, które mogą zainteresować słuchaczy. W kolejnych konfliktach z Brandenburgią, Rugia była kilkakrotnie zdobywana, ale tylko na krótki okres. W 1678 roku, armia brandenbursko-duńska zajęła wyspę w trakcie wojny szwedzko-brandenburskiej. Jednakże, po zawarciu pokoju w następnym roku, Rugia wróciła w posiadanie Szwecji.
Po raz drugi Rugia została zdobyta w 1715 roku podczas Wielkiej Wojny Północnej. W czasie tej wojny miały miejsce również kilka bitew morskich u wybrzeży wyspy, takich jak bitwa pod Rugią w 1712 roku i bitwa pod Jasmundem w 1715 roku.
W czasie wojen napoleońskich, Rugia została okupowana przez Francuzów w latach 1807-1813, nawet istnieją przypuszczenia, że być może stacjonowali tu również Polacy. Po zakończeniu tych konfliktów, na mocy pokoju w Kilonii, wyspa przeszła z rąk Szwecji pod panowanie Danii, aby ostatecznie przypaść Prusom wraz z całym Pomorzem Szwedzkim w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego. Ten sam kongres, który po klęsce Napoleona, uchwalił istnienie Królestwa Polskiego.
Od 1818 roku Wyspa Rugia weszła w skład Guberni Stralsundzkiej, stając się częścią pruskiej prowincji Pommern. Była to ważna zmiana, która przyczyniła się do dalszego rozwoju wyspy.
XIX WIEK I CZASY NAM WSPÓŁCZESNE
Wyspa Rugia odegrała kluczową rolę jako prekursor turystyki masowej, gdy w 1810 roku powstało pierwsze nadmorskie kurortowe miasto Putbus, wzorowane na kurorcie Heiligendamm w Meklemburgii, który powstał wcześniej bo w 1793 roku. W późnym XIX wieku powstały kolejne nadmorskie kurorty, szczególnie na wschodnim wybrzeżu, takie jak Binz, Baabe, Sassnitz i Sellin. Te ośrodki turystyczne przyciągały wczasowiczów, którzy cieszyli się pięknem wybrzeża i urokami Wyspy..Od tego czasu można powiedzieć, że wyspa wiodła spokojne życie, aż do II wojny światowej.
Rugia ucierpiała podczas II wojny światowej, choć nie w takim stopniu jak niektóre inne regiony. Podczas wojny, Rugia była miejscem przerzutowym dla Niemiec, co spowodowało intensyfikację działań obronnych na wyspie. Pod koniec wojny, na Rugii znalazły się liczne, uciekające przed armią sowiecką niemieckie jednostki wojskowe, co uczyniło wyspę celem ataków alianckich. Miejsca takie jak porty i tymczasowe fortyfikacje wojskowe były bombardowane, co spowodowało pewne zniszczenia.
Po kapitulacji III Rzeszy, Rugia stała się częścią radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec. Zaczęła się masowa migracja ludności, a wiele osób uciekało przed sowieckimi żołnierzami, którzy niejednokrotnie stosowali represje wobec miejscowej ludności niemieckiej. Po II wojnie światowej, wyspa znalazła się w granicach NRD (Niemieckiej Republiki Demokratycznej), co wpłynęło na jej dalszy rozwój i losy mieszkańców
Warto wspomnieć o “aferze białych kołnierzyków”, która miała miejsce w 1953 roku, podczas pobytu na Rugii prominentnego działacza komunistycznego, Waltera Ulbrichta. Był on niezadowolony z faktu, że na wyspie działało wiele prywatnych hoteli, pensjonatów i restauracji, co wzbudziło jego nieufność wobec kapitalistycznych przedsiębiorców.
W odpowiedzi na to, Ulbricht zainicjował akcję mającą na celu zdyskredytowanie kapitalistów i oskarżenie ich o współpracę z interesami Zachodu. Wiele osób zostało uznanych za agentów imperialistycznego bloku i oskarżonych o szkodzenie interesom NRD. Konsekwencją tego było aresztowanie i osadzenie wielu przedsiębiorców w zakładzie karnym Bützow-Driebergen, a ich majątki zostały upaństwowione, przekazane do NRD-owskiego odpowiednika FWP.
Afera ta stanowi jedno z wielu przykładów, jak polityczne decyzje i manipulacje wpłynęły na życie i losy ludzi na terenie ówczesnej NRD. Jednak mimo załamania się turystyki na Rugii w 1953 roku, w ciągu następnych prawie czterech dekad wyspa stała się jednym z najważniejszych obszarów wypoczynkowych.
Dziś, za czasów zjednoczonych Niemiec urokliwe wybrzeże, malownicze krajobrazy i unikatowe atrakcje przyciągają odwiedzających z całego kraju i zagranicy, nadając wyspie renomę popularnego kurortu wypoczynkowego.
ŚWIĘTOWIT
Świętowit był uważany za bóstwo wojny, wyrocznia i najwyższe bóstwo Ranów na Rugii oraz innych plemionach słowiańskich zamieszkujących obszary nad Łabą i Bałtykiem. Porównywano go z innym najwyższym bogiem Perunem, który był czczony przez inne słowiańskie plemiona. Charakterystyczne dla słowiańskich bóstw było posiadanie wielu głów, a Świętowit miał cztery, z każdą patrzącą w innym kierunku. Podobno każda głowa miała przypisany własny kolor: biały na północy, czerwony na zachodzie, czarny na południu i zielony na wschodzie.
Duński kronikarz Saxo Gramatyk tak opisywał rugijskiego boga:
“Świętowit, bóg ziemi Rugian zajął najprzedniejsze miejsce pomiędzy wszystkimi bogami Słowian: on bowiem więcej jaśniał zwycięstwami i od innych był skuteczniejszy wyroczniami. Z tego też powodu mu za naszych czasów nie tylko ziemia Wagryjska, lecz i wszystkie kraje słowiańskie przesyłały tam roczną daninę wyznając, że jest bogiem bogów”
Świętowit, współczesne przedstawienie największego bóstwa Słowian Połąbskich
Podczas ceremonii ofiarnych kapłani ofiarowywali Świętowitowi wino i ciasto miodowe, towarzysząc temu obfitym ucztom ofiarnym i spożywaniem alkoholu. Były to ważne wydarzenia w życiu społeczności, mające na celu zyskanie przychylności boga i zapewnienie powodzenia wojen i życia codziennego. W w zakrystii romańskiego kościoła w Altenkirchen na północy wyspy, znajduje się wbudowana kamienna płaskorzeźba powstała przed chrystianizacją Rugii w 1168 roku i przedstawia kapłana słowiańskiego Światowida. Skąd takie przypuszczenie? Bo tylko on, najwyższy kapłan miał prawo dotykać dużego rogu do picia podczas ceremonii ofiarnych.
Zapraszam do wysłuchania na YouTube oraz na większości platform podcastowych.
