W 1917 Niemcy liczą się z tym, że mogą przegrać na Zachodzie, więc pragną usankcjonować swoje zdobycze wschodnie. Rosję pochłonęła rewolucja i wojna domowa, więc zagrożenie terytorialne jest minimalne. Powstaje Królestwo Litwy, Królestwo Polskie czy inny twór….. W 1918 roku Niemcy bałtyccy podjęli krótkotrwałą próbę tworząc Zjednoczone Księstwo Bałtyckie, jednostkę państwową na obszarze dzisiejszych państw Estonii i Łotwy, które miało być zdominowane przez Niemcy
SANKCJONOWANIE ZDOBYCZY WSCHODNICH
W czasie I wojny światowej nieźle gotuje się na terenach dzisiejszych Państw Bałtyckich. W 1915 roku, w ramach jesiennej ofensywy armii Cesarstwa Niemieckiego, doszło do zajęcia obszaru Guberni Kurlandzkiej, będącej częścią Imperium Rosyjskiego. Walki doprowadziły do ustabilizowania frontu na linii Ryga-Dyneburg-Baranowicze.
Już od samego początku wojny Niemcy bałtyccy, zamieszkujący Niemcy, stanowili kluczowe postacie promujące ideę przyłączenia państw bałtyckich do Rzeszy Niemieckiej. Przed nawet zdobyciem Kurlandii, “Bałtycka Rada Powiernicza”, zrzeszająca emigrantów, prowadziła intensywną kampanię propagandową na rzecz zjednoczenia niemieckich prowincji bałtyckich z Niemcami. Roszczenia Niemiec do władzy w krajach bałtyckich były legitymizowane zarówno przez historyczne rządy zakonu krzyżackiego, jak i przez ideologiczne argumenty. W krajach bałtyckich kluczowym zagadnieniem było ustalenie przyszłej struktury organizacyjnej. Rozważano dwie główne opcje: stworzenie unii wszystkich państw bałtyckich pod egidą Niemiec. Dodatkowo ważnym aspektem było rozważenie niemieckiego osadnictwa na nowo zdobytych terytoriach. Szczególnie Kurlandia była uważana za atrakcyjny obszar do przeprowadzenia procesu “wynarodowienia” lub “germanizacji” podbitych terenów, a decyzje takie miałyby ogromne znaczenie dla przyszłych losów poszczególnych krajów i ich społeczności. Wybór między utworzeniem państw narodowych a podporządkowaniem się państwom niemieckim wpływał na tożsamość narodową, suwerenność i polityczne dążenia ludności bałtyckiej. Niemieckie zasiedlenie terytoriów miało wpływ na strukturę społeczną i kulturową regionu oraz relacje z Niemcami. “Drang nach Osten” był chyba wpisany w niemieckie DNA.
Adolf Fryderyk Meklemburski z dynastii wywodzącej się z Niklota. Krótko na tronie Zjednoczonego Księstwa Bałtyckiego
3 września 1917 roku armia niemiecka zajęła Rygę, należącą wcześniej do carskiej Rosji. Polityka okupacyjna Niemiec w regionie to oczywiście imperialne aspiracje. W sposób podobny do podejścia wyłonionego po rewolucji lutowej Tymczasowego Rządu Rosyjskiego, postawa niemieckich wojsk okupacyjnych wykazywała głębokie niedocenianie kwestii narodowościowych. Podczas gdy łotewscy bolszewicy dążyli do zjednoczenia z Rosją Radziecką, a łotewscy socjaldemokraci, liberałowie oraz konserwatywni chłopi opowiadali się za suwerennym państwem, Łotewska Partia Ludowa i znaczna część niemieckiej populacji w regionie popierały przyłączenie się do Cesarstwa Niemieckiego.
POMIJANIE ŁOTYSZY I ESTOŃCZYKÓW
Mimo, że tereny dzisiejszej Łotwy i Estonii należały długi czas do Rosji klasa rządząca była niemieckiego pochodzenia. Więc domyślnie była ściśle związana z polityką okupacyjną Cesarstwa Niemiec. W dążeniu do utrzymania kontroli nad obszarem, rywalizowali nie tylko z bolszewikami, ale również z aspiracjami do powstania niepodległych, demokratycznych państw bałtyckich. Ostatecznie, na szczęście niepodległość Estonii została ogłoszona 24 lutego 1918 roku, a Łotwy 18 listopada 1918 roku, mimo że niemiecka mniejszość twierdziła, że jest “nośnikiem najstarszej kultury w regionie”, i próbowała utworzyć Zjednoczone Księstwo Bałtyckie. Starania Niemców bałtyckich napotkały opór Estończyków i Łotyszy. Proponowane przyszłe państwo miało cechy z założenia niedemokratyczne, ze względu na planowany większy udział mniejszości niemieckiej w instytucjach rządowych niż sumaryczny udział Łotyszy i Estończyków, czyli prosty prymat bogatej większości nad mniejszością. Ale Niemcy się nie poddają…
PROKLAMACJA KSIĘSTWA
W wyniku traktatu brzeskiego podpisanego 3 marca 1918 roku, Rosja Sowiecka zrzekła się swoich suwerennych praw do obszarów, w tym Kurlandii i Litwy. Losy tych obszarów miały być ustalane przez Rzeszę Niemiecką i Austro-Węgry w porozumieniu z lokalną ludnością. W międzyczasie, Estonia i Inflanty pozostawały okupowane przez wojska niemieckie.W dniu 12 kwietnia 1918 roku, “Rada Zjednoczonego Państwa Inflant, Estonii, Rygi i Ozeli”, która była związkiem szlachty, wystąpiła do cesarza niemieckiego z propozycją utworzenia Księstwa Bałtyckiego, które miałoby być pod opieką Rzeszy Niemieckiej. Ich dążeniem było zjednoczenie w formie unii personalnej z Niemcami. Warto wspomnieć, że Ozele to archipelag estońskich wysp, z wyspami Hiiumaa i Saaremaa.
Mapa Zjednoczonego Księstwa Bałtyckiego (źródło Alcherton.com)
W Estonii i na Łotwie Naczelne Dowództwo Armii Niemieckiej (OHL) uznawało niemieckie elity bałtyckie, zwłaszcza szlachtę, za głównych potencjalnych partnerów do współpracy. Jednak brakowało jakiejkolwiek formy współpracy z lokalnymi społecznościami narodowymi i elitami narodowymi Estończyków i Łotyszy. Niemieckie rody szlacheckie dążyły do utworzenia jednolitego państwa bałtyckiego pod ich przywództwem, oddzielonego od Rosji, które objęłoby wcześniejsze gubernie bałtyckie. Plan stworzenia niezależnego Księstwa Bałtyckiego, rządzonego przez Adolfa Fryderyka Meklemburskiego, został opracowany przez rycerstwo i uzyskał poparcie Naczelnego Dowództwa, któremu przewodniczył wówczas Joachim von Hindenburg, późniejszy prezydent.
W związku z tym planem, Zjednoczone Księstwo Bałtyckie miało powstać poprzez złączenie guberni estońskiej, inflanckiej i kurlandzkiej w ogólnobałtyckie państwo w formie unii personalnej pod rządami Hohenzollernów. Głową tej unii miał być książę z dynastii Meklemburskiej, jak opowiedziano w podcaście o Niklocie. To historyczna ironia, że słowiańska dynastia miała objąć tron państwa bałtyckiego.
We wrześniu 1918 roku Wilhelm II uznaje niepodległość krajów bałtyckich, chociaż pod niemiecką kontrolą. 5 listopada 1918 roku w Rydze proklamowano Księstwo Bałtyckie, a Adolf Fryderyk Meklemburski miał zostać jego władcą. Przed jego przybyciem, reprezentowany miał być przez “Radę Regencyjną”, która została utworzona 10 listopada 1918 roku pod przewodnictwem marszałka inflanckiego, Adolfa Pilara von Pilchau, jako rodzaj “regenta”.
SZYBKI KONIEC ILUZJI
Projekty osiedlania i “eksportu książąt” jako głów państw były później określane przez historyków jako “romantyczne fantazje” i “dynastyczny żart”. W dobie wzrastającej świadomości narodowej Estończyków i Łotyszy takie dążenia były skazane na niepowodzenie. Wraz z konkurencją niemieckich dynastii, te plany ujawniły iluzoryczny charakter niemieckiej Ostpolitik w tamtym okresie oraz polityczne nadzieje niemieckich przywódców na Bałtyku.
Ta iluzja nie trwała długo, ponieważ po wybuchu zamieszek, znanych jako rewolucja listopadowa w Niemczech, pełnomocnik generalny ds. okupowanych krajów bałtyckich, August Winnig, podpisał 19 listopada 1918 roku w Rydze traktat z Tymczasowym Rządem Estonii, w wyniku którego władza przeszła na narodową grupę na terytorium Estonii. Podobnie wydarzyło się na Łotwie, gdzie 18 listopada Łotewska Rada Ludowa ogłosiła niepodległość kraju. Gdy Rzesza Niemiecka faktycznie uznała te państwa, Rada Regencyjna zawiesiła swoją działalność 28 listopada 1918 roku. Stąd wynika, że była to jedna z najkrócej istniejących instytucji państwowych w historii – funkcjonowała zaledwie przez 23 dni. I tak zakończyła się próba podporządkowania sobie Krajów Bałtyckich przez trwające już na glinianych nogach Cesarstwo Niemieckie.
Zaskakuje flaga księstwa, która wpisuje się we wzór flag skandynawskich, jednak ma czarny krzyż na białym tle i łudząco przypomina flagę Państwa Krzyżackiego.
Podcast opisujący o Zjednoczone Księstwo Bałtyckie i opowiada o Adolfie Fryderyku Meklemburskim i Kuldydze zabierze Cię w podróż przez nieznane wydarzenia historyczne regionu Bałtyku. Przedstawię Adolfa Fryderyka Meklemburskiego, którego rola od narodzin tego planu do późniejszej gorliwości nazistowskiej wprawia w zdumienie. Odkryj także Kuldygę, dawne serce Kurlandii, które zwiastuje opowieści minionych wieków. Przekonaj się, jak te historie składają się w piękny krajobraz historii kraju, jakim jest dziś Łotwa. To już drugi po “Łotewscy żołnierze SS, Łotwa i Opcja Łotewska” podcast jaki zrobiłem o tym kraju.
Zapraszam do wysłuchania na YouTube oraz na większości platform podcastowych.
