Portal Renesansowy na głównej bramie zamku piastowskiego w Brzegu to imponujący obiekt, obejmujący całą przednią ścianę dwupiętrowego budynku. Na górze, ponad pierwszym piętrem, znajdują się dwie linie rzeźb przedstawiających królów i książąt polskich, a poniżej – piastowskich książąt śląskich. Wśród nich widzimy pierworodnego syna Bolesława Krzywoustego, Władysława Wygnańca, a także pojawia się postać Henryka Brodatego.
Nieco niezwykłe jest, że na portalu pominięto postać Bolesława Wysokiego, był to zapomniany w historii Piastów książę. Jednakże Bolesław Zapomniany, który funkcjonuje jako rzekomy syn Mieszka II Lamberta, ma już swoje miejsce w historii dynastii Piastów. To właśnie Bolesław Wysoki, mimo braku uwagi na wspomnianym portalu, odegrał kluczową rolę w powstaniu Piastów Śląskich – dynastii, która rządziła tym obszarem przez ponad cztery wieki.
Początek
Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. Polecam słuchaczom podcast “Bitwa nad rzeką Mozgawą“, ponieważ wydarzenia opisane tam prawdopodobnie zapoczątkowały stopniowe uniezależnianie się Śląska. W swojej książce “Dynastia Piastów w Polsce“, profesor Marek Kazimierz Barański opisuje, że:
“Śląscy Piastowie, Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi, oraz syn Bolesława Jarosław, zauważając konkurujących pretendentów do tronu wielkoksiążęcego, uznały się za niezależnych i równoprawnych członków rodu piastowskiego.”
Bolesław, urodzony w 1127 roku, już w młodości przy dziadku i ojcu poczuł się następcą polskiego tronu. Pomimo wcześniejszych wspomnień o Testamencie Krzywoustego w innych materiałach, warto ponownie rozważyć tę kwestię. Mamy rok 1138, a zgodnie z ostatnią wolą Krzywoustego, kraj został rozdzielony na dzielnice. Jedną z nich jest senioralna, obejmująca tron krakowski, znana jako księstwo krakowskie. Zasada senioratu polegała na zwierzchnictwie księcia seniora nad pozostałymi dzielnicami, czyli princepsem. Dzielnica senioralna obejmowała obszar ziemi krakowskiej, łęczycko-sieradzkiej, kaliskiej, a nawet części Kujaw i Pomorza Gdańskiego. Senior, czyli najstarszy z braci, zgodnie z wolą Krzywoustego, został pierwszym seniorem – Władysławem II. To właśnie on otrzymał dzielnicę senioralną oraz Śląsk, w tym ziemię lubuską.
Warto podkreślić, że Władysław II był jedynym synem Krzywoustego z Zbysławą kijowską, córką wielkiego księcia kijowskiego Świętopełka II. Jego bracia, Bolesław, Mieszko i Henryk, byli synami Salomei z Bergu. Losy Władysława II nie potoczyły się najlepiej, co skutkowało nadaniem mu przydomku Wygnaniec.
Władysław II miał czwórkę dzieci, w tym trzech synów: Bolesława, Mieszka i Konrada, oraz córkę Ryksę. Nietypowym faktem jest, że Ryksa miała zostać cesarzową Hiszpanii. Co ciekawe, bohater dzisiejszej historii urodził się jeszcze za życia Bolesława Krzywoustego i został wychowany na późniejszego następcę tronu, będąc pierworodnym synem pierworodnego syna.
Zanim rodzina opuściła Polskę, książę Władysław zdążył wydać za mąż najstarszego syna za księżniczkę księcia ruskiego Wsiewołoda Olegowicza, Zwinisławę. To małżeństwo miało charakter polityczny, czego dowodem był konflikt z braćmi Władysława, który wysłał pomoc przeciwko Włodzimierzowi halickiemu, a na czele stanął jego syn Bolesław Wysoki.
Władysław II został pozbawiony tronu krakowskiego z powodu intryg braci i matki Salomei. Księciem zwierzchnim został Bolesław Kędzierzawy, najstarszy syn Salomei z Bergu. Władysław uciekł do Czech, gdzie otrzymał pomoc od szwagra, także Władysława II, i odtąd był znany jako Władysław II Wygnaniec. Władysław II skierował prośbę o pomoc do króla niemieckiego Konrada III. Wyprawa odwetowa zakończyła się częściowym sukcesem, ale klęską Wygnańca. Bolesław Kędzierzawy złożył hołd lenny, a rodzina osiedliła się na zamku w Altenburgu w Saksonii. Władysław Wygnaniec wziął udział w wyprawie krzyżowej do Palestyny u boku Konrada III, wspierany przez młodego księcia Bolesława Wysokiego.
Lata wygnania
Żona Bolesława Wysokiego, pierwsza z kolei, spoczęła na ziemi Saksonii, znajdując swoje miejsce wiecznego spoczynku w opactwie cystersów w Schulpforte, blisko miasta Naumburg. To samo miejsce wybrała wcześniej Agnieszka Babenberg, teściowa Bolesława. Po jej śmierci pozostały dwie dzieci: Olga i Jarosław. Konrad III, pragnąc zapewnić Bolesławowi nową perspektywę, zaaranżował jego małżeństwo z Adelajdą, siostrą zmarłej żony. Adelajda pochodziła z wpływowego bawarskiego rodu, który miał liczne koneksje dynastyczne w całej Europie.
Niestety, powrót Bolesława do Polski nie wchodził w grę, gdyż Konrad zmarł przed objęciem cesarskiego tronu. Jego następcą nie został syn Fryderyk, ale bratanek zmarłego króla Fryderyk Barbarossa. Ten ostatni, jedna z najważniejszych postaci na niemieckim tronie, najechał Polskę w 1157 roku. Jednakże, celem było umocnienie więzi lennych, a nie osadzenie Władysława Wygnańca czy Bolesława Wysokiego na polskim tronie. Mimo pewnych napięć między cesarstwem a Krakowem, polscy lennicy nie wzięli udziału w planowanej wyprawie włoskiej.
Warto posłuchać mojego podcastu o Kazimierzu Sprawiedliwym, który rzuca nowe światło na relacje księcia z dworem Barbarossy. Wróćmy jednak do wyprawy włoskiej, która była częścią konfliktu Barbarossy z papiestwem o inwestyturę. Bolesław Wysoki wziął udział w tej wyprawie, zdobywając sławę bohatera w 1161 roku. Jak donosi profesor Zientara, “odznaczył się męstwem podczas walki z mediolańskim rycerzem, olbrzymem, co miało przyciągnąć uwagę cesarza i skłonić go do poparcia sprawy dzielnego księcia”.
W trakcie wyprawy włoskiej zmarł Władysław Wygnaniec, którego pochowano albo w Altenburgu, albo obok żony w opactwie Schulpforte. W 1163 roku, pod wpływem nacisków Barbarossy i negocjacji z przedstawicielami Bolesława Kędzierzawego, udało się uzyskać zwrot ziemi Śląskiej dla potomków wygnańca. Bolesław Wysoki powrócił do Polski ze swoimi trzema synami: wspomnianymi już Jarosławem, Bolesławem i Konradem. Jednak najbardziej wybitny potomek Bolesława jeszcze się nie narodził.
Siedem lat spędzonych na obczyźnie, udział w cesarskich wyprawach i przyjaźń z jednym z najważniejszych cesarzy sprawiły, że Bolesław I Wysoki stał się najbardziej światowym Piastem w historii. Znał doskonale Niemcy i mówił po niemiecku, orientował się w Czechach, Burgundii i Włoszech. Prawdopodobnie podróżował przez Węgry, Serbię, Bułgarię, a nawet do Konstantynopola i być może Jerozolimy. Dzięki małżeństwu siostry, miał także powiązania z władcami Hiszpanii, a pierwsza żona wprowadziła go w realia Rusi. Nie bez znaczenia były także jego relacje z niemieckimi ośrodkami kościelnymi, zwłaszcza z klasztorem cystersów, który przeniesiono później do Saale.
Powrót do kraju.
Jesienią roku 1163 Bolesław Wysoki wraz z orszakiem wyruszył z Miśni ku Polsce, mając na celu objęcie swojej dziedzicznej części na Śląsku. Sytuację polityczną rozjaśniła śmierć Władysława Wygnańca, czyniąc Bolesława Kędzierzawego najstarszym żyjącym Piastem, który zgodnie z prawem zasiadł na tronie krakowskim. To zadowoliło cesarza Barbarossę, utrzymując spokój na wschodnim obszarze lennym. Również powrót Bolesława oznaczał przybycie do kraju jego rodziny i dworu z Altenburga, składającego się z polskiej szlachty i niemieckiego rycerstwa.
Jednakże Bolesław Wysoki nie był jedynym, kto powrócił do ojczyzny. Jego bracia, Mieszko Plątonogi i Konrad Laskonogi, również wrócili, choć istnieją kontrowersje co do tego, czy Konrad pozostał w Saksonii w klasztorze w Waldsassen, zgodnie z Kroniką Wielkopolską. Bolesław otrzymał władzę nad Wrocławiem, Legnicą i Opolem, Mieszko nad Raciborzem, a Konrad nad Głogowem. W praktyce jednak Bolesław sprawował kontrolę na Śląsku, a Mieszko współrządził jedną z prowincji.
Niestety, nieudane wyprawy pruskie sprawiły, że książęta śląscy stali się bardziej niezależni. Bolesław Kędzierzawy pozostawił załogi w kluczowych grodach, a Bolesław Wysoki, uczony przez Barbarossę, skutecznie usunął te załogi z terenów mu podległych. Nieudane akcje odwetowe w latach 1168 i 1169 przyniosły słabości seniora.
Po śmierci Henryka Sandomierskiego podczas krucjaty pruskiej, na scenie pozostali trzej gracze: Mieszko Stary, Bolesław Kędzierzawy i Bolesław Wysoki. Mieszko Plątonogi zaczął domagać się własnej dzielnicy, wspierany przez syna Wysokiego, Jarosława. Jarosław, wyświęcony na duchownego, miał objąć biskupstwo wrocławskie, co skutecznie wykluczało go z walki o tron. Bunt Mieszka nastąpił w 1172 roku, najprawdopodobniej przy wsparciu księcia krakowskiego.
Bolesław Wysoki ponownie musiał opuścić kraj, uciekając do Erfurtu wraz z rodziną. Ostatnim bastionem jego zwolenników była Legnica, która jednak po oblężeniu została doszczętnie spalona. Jednak cesarz Barbarossa szybko zorganizował wyprawę odwetową, a Bolesław Kędzierzawy, zbliżając się ku końcowi życia, poddał się majestatowi cesarskiemu. Mieszko Stary pojawił się na scenie, składając hołd i zobowiązując się ponownie osadzić swego bratanka na tronie śląskim.
Bolesław Wysoki powrócił na Śląsk, opanowując Wleń i Legnicę oraz odbudowując tamtejsze warownie. Jednakże musiał wydzielić dzielnicę raciborską dla brata Mieszka i opolską dla pierworodnego syna. Tylko raz marzył o tronie krakowskim, i to w 1177 roku podczas buntu przeciwko Mieszkowi Staremu. Spisek z księciem sandomierskim Kazimierzem Sprawiedliwym zakończył się sukcesem dla Kazimierza, który został królem Krakowa. Niestety, w nieobecność Bolesława Wysokiego, Mieszko Plątonogi i Jarosław zajęli całe księstwo śląskie, a Bolesław osiedlił się w Krakowie jako wygnany książę. Kazimierz Sprawiedliwy, polityk zręczny, wymusił na Plątonogim zwrot Wrocławia i Dolnego Śląska dla starszego brata. Kazimierz dołączył również kasztelanię bytomską i oświęcimską do księstwa raciborskiego, a najmłodszego brata Konrada sprowadził z klasztoru, przydzielając mu ziemię głogowską.
Decyzja synodu łęczyckiego ostatecznie zakończyła zasadę senioratu, umożliwiając Kazimierzowi pozbycie się rywala. Bolesław Wysoki skoncentrował się na usprawnianiu państwa na Śląsku. Jednak zjednoczenie Dolnego Śląska nastąpiło dopiero w 1185 roku po śmierci brata Konrada. Bolesław pogodził się także z Jarosławem, który po uzyskaniu biskupstwa wrocławskiego stał się jego lojalnym sojusznikiem. Po śmierci syna w 1201 roku udało mu się przyłączyć dzielnicę opolską do swojego księstwa.
Bolesław I Wysoki zmarł na Zamku w Leśnicy w 1201 roku i został pochowany w ufundowanym przez siebie Opactwie Cystersów w Lubiążu. Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków przeznaczył środki na konserwację płyty nagrobnej księcia Bolesława Wysokiego w klasztorze w Lubiążu
Polityka gospodarcza
Jako pierwszy spośród polskich książąt, rozpoczął masowe sprowadzanie osadników z Niemiec i innych zakątków świata. Jego polityka skupiała się na zwiększeniu dochodów władcy poprzez wspieranie osadnictwa na obszarach słabo zaludnionych. Za panowania tego władcy, znanego jako książę Bolesław Wysoki, rozpoczął się dynamiczny rozwój górnictwa złota w rejonie Złotoryi, zorganizowanego przy wsparciu niemieckich specjalistów.
Podobno w około roku 1200, kopalnie złota w Złotoryi przynosiły najwięcej cennego kruszcu spośród wszystkich dolnośląskich kopalni. Akcja sprowadzania obcych osadników była ściśle związana z biskupem Walterem z Malonne, który założył osadę Walonów pod Wrocławiem oraz prawdopodobnie Przewakowice pod Namysłowem. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XII wieku poświęcił czas na kolonizację ubogich obszarów niemieckimi osadnikami, co istotnie przyspieszyło rozwój gospodarczy księstwa. Tę samą strategię kontynuował później syn księcia, Henryk I Brodaty.
Podczas rządów Bolesława, główne ośrodki księstwa, takie jak Wrocław, Głogów, Legnica, Złotoryja i inne, prężnie się rozwijały. Wbrew panującemu wówczas ustrojowi feudalnemu, książę wykorzystał inicjatywę lokalnej ludności wolnej, zwłaszcza drobnych rycerzy i chłopów, kierując ich uwagę na obszary między górną Ślęzą a górną Oławą, z zasadą, że z niewolnika można uczynić pracownika.
Kluczowym elementem polityki gospodarczej księcia było sprowadzenie cystersów. Ich obecność zwiastowała i gwarantowała rozwój gospodarczy. Gdziekolwiek się pojawiali, powstawały młyny, kuźnie wodne, stawy rybne, pasieki, browary i huty. Mnisi byli samowystarczalni, zajmując się uprawą ziemi, kolonizacją dzikich obszarów, zakładaniem wsi, a ich szeroka działalność gospodarcza wpływała na kształtowanie krajobrazu, a przede wszystkim przekazywała innym wiedzę o gospodarowaniu oraz nowe technologie.
W Księdze henrykowskiej zanotowano słowa samego księcia, który opowiadał o fundacji trzebnickiej, mówiąc: “Ojciec mój, wspaniałej pamięci książę Bolesław, założył na odpuszczenie swoich grzechów klasztor i kościół w Lubiążu. Po jego śmierci, ja ufundowałem klasztor zakonnic w Trzebnicy, ku czci Boga i świętego Bartłomieja – apostoła”. Klasztor w Lubiążu został oczywiście wsparty przez przyjaciół Bolesława z klasztoru Schulpforte, zwane także Pforte.
Zapraszam do wysłuchania na Youtube i inneych platoformach podcastowych.
