Tak więc rok 1392 przyniósł najwcześniejszy projekt rozbioru Polski. Było to zaledwie w sześć lat po unii, która tak bardzo podniosła autorytet Krakowa i otwarła przed nim widoki naprawdę mocarstwowe. Wolno przypuszczać, że właśnie ten nagły awans zaniepokoił sąsiadów Polski i zaczął ich skłaniać do pomysłów całkiem bezwzględnych
Paweł Jasienica, „Polska Jagiellonów”
Konrad von Wallenrode – Droga do władzy i początki rządów
Konrad von Wallenrode, wywodzący się z rodu frankijskich szlachciców, urodził się w 1340 roku. W 1368 roku wstąpił do Zakonu Krzyżackiego, obejmując funkcję komtura Eylau (dzisiejszego Bagrationowska). W 1377 roku został mianowany komturem Człuchowa przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprodego.
Prawdziwy rozkwit kariery Wallenrodego nastąpił po objęciu urzędu wielkiego mistrza przez Konrada Zöllnera von Rotensteina w 1382 roku. Po śmierci Kuno von Hattensteina, Wallenrode został marszałkiem zakonu oraz komturem Królewca, a jego zadaniem było prowadzenie kampanii przeciwko Wielkiemu Księstwu Litewskiemu. W 1387 roku objął stanowisko komtura malborskiego i wielkiego komtura zakonu krzyżackiego.
Droga do tytułu wielkiego mistrza nie była dla Wallenrodego łatwa. Napotkał on zdecydowany opór ze strony komendanta Gdańska, von Scharffenberga. Dopiero 20 sierpnia 1391 roku Wallenrode został oficjalnie wybrany na wielkiego mistrza, uzyskując wsparcie kluczowych elektorów: Wielkiego Szpitalnika, komtura Elbląga Siegfrieda Walpota von Bassenheima oraz Rüdigera von Elnera, komtura Tucholi i byłego wielkiego komtura.
Objęcie rządów przez Wallenrode zbiegło się z początkami panowania Władysława Jagiełły w Polsce. Te dwa wydarzenia miały mieć znaczący wpływ na przyszłe stosunki polsko-krzyżackie.
Ofensywa przeciwko Litwie
W 1392 roku Wielki Mistrz Konrad von Wallenrode rozpoczął ofensywę przeciwko Wielkiemu Księstwu Litewskiemu. Wojska krzyżackie zostały podzielone na trzy oddziały. Pierwszy, pod dowództwem komtura Bałgi Arnolda von Burgelna, skierował się na Mazowsze. Pozostałe dwa, dowodzone osobiście przez Konrada von Wallenrodego i najwyższego marszałka Engelharda von Wildsteina, zmierzały w kierunku Wilna.
Pomimo dotarcia pod mury miasta bronionego przez polskich rycerzy, siły krzyżackie zostały zmuszone do odwrotu. Engelhard von Wildstein, znany jako znakomity dowódca i strateg cieszący się szacunkiem żołnierzy, został niespodziewanie zdymisjonowany przez Wielkiego Mistrza.
Powody tej decyzji nie są do końca jasne. Według jednej z teorii, Konrad von Wallenrode mógł być zazdrosny o sukcesy swojego dowódcy, co doprowadziło do buntu wśród rycerzy zakonnych popierających von Wildsteina. Bez względu na motywację, decyzja Konrada o dymisji von Wildsteina doprowadziła do zawieszenia kampanii.
Wielki Mistrz wykorzystał ten czas na rozwiązanie sporów we własnych szeregach, szczególnie w komandoriach Bałgi, Brandenburgii i Ragnity, które znajdowały się pod wpływami von Wildsteina.
Wojny, Gospodarka i Polityka
Kampanie wojenne przeciwko Litwie prowadzone przez Konrada von Wallenrode nie przyniosły Krzyżakom trwałego sukcesu. Co więcej, doprowadziły do zbliżenia Wielkiego Księstwa Litewskiego pod wodzą księcia Witolda i Królestwa Polskiego pod panowaniem Władysława II Jagiełły. Sojusz ten wzmocnił się dzięki wsparciu książąt mazowieckich i części książąt pomorskich.
Chociaż Konradowi udało się wcześniej zdobyć polskie terytoria, w tym przyczółek na lewym brzegu Drwęcy i Ziemię Dobrzyńską, jego rządy skupiały się na rozwoju gospodarczym i infrastrukturalnym Prus. Promowanie handlu przez Zakon Krzyżacki napotkało jednak lokalną konkurencję i pogłębiło postrzeganie zakonu jako obcej siły.
Konrad faworyzował swoich rodaków, nadając im liczne ziemie i wznosząc zamki w Gottersweder i Mittenburgu (na terenach dzisiejszej Litwy). W 1393 roku ustanowił nową komandorię w Rynie, na czele której stanął jego brat Friedrich von Wallenrode, późniejszy komtur Gniewu, Brodnicy, naczelny marszałek i komtur Królewca (zginął on w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku).
Jednym z bratanków Konrada był Jan V z Wallenrod, arcybiskup ryski w latach 1393-1418. W 1392 roku książę Władysław Opolczyk zaproponował Konradowi podział Polski między Święte Cesarstwo Rzymskie, Zakon Krzyżacki, Brandenburgię, Węgry i książąt śląskich, jednak wielki mistrz odrzucił tę propozycję, nie chcąc wojny z Polską.
Ostatnia kampania Konrada von Wallenrode i jego śmierć
W 1393 roku Konrad von Wallenrode rozpoczął kolejną kampanię przeciwko Litwie. Wsparcia udzielili mu krzyżowcy z zagranicy, m.in. Henryk z Derby, późniejszy król Anglii Henryk IV. Holenderscy i francuscy rycerze pod dowództwem Konrada zaatakowali Grodno, co skłoniło księcia Witolda do zorganizowania konferencji pokojowej w Toruniu.
Dziesięć dni po zakończeniu konferencji, 23 lipca 1393 roku, Konrad von Wallenrode prawdopodobnie zmarł na udar mózgu. Według Lohmeyera przyczyną śmierci było “ciężkie zapalenie wewnętrzne”.
Mimo krótkich, dwuletnich rządów, Konrad von Wallenrode jest uznawany za znaczącą postać w historii Zakonu Krzyżackiego. Późniejsze opisy jego panowania często były stronnicze i fałszywe. Należy jednak podkreślić, że Konrad nie dążył do wojny z Polską, co stanowi ważny element jego polityki.
Konrad Wallenrod: Historia i Fikcja
Poemat Adama Mickiewicza “Konrad Wallenrod” czerpie inspirację z historycznej postaci wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, jednak znacząco odbiega od rzeczywistości. Rządy Konrada von Wallenrode (1391-1393) przypadły na czas intensywnych kampanii wojennych przeciwko Litwie. Te wydarzenia stały się tłem dla poematu Mickiewicza, ale autor nadał im zupełnie nowy wydźwięk.
Główny bohater poematu, choć nosi imię i nazwisko historycznego mistrza, jest w rzeczywistości fikcyjną postacią. Walter Alf, Litwin pragnący zemścić się na krzyżakach za krzywdy wyrządzone jego narodowi, infiltruje zakon i staje na jego czele. Mickiewicz świadomie zrezygnował z wiernego odtworzenia historii. Zamiast tego wykorzystał średniowieczną konwencję, by poruszyć aktualne problemy XIX-wiecznej Polski. “Wallenrodyzm”, pojęcie wywodzące się z poematu, stał się symbolem walki z zaborcą. Podobnie jak Konrad Wallenrod, Polacy w okresie zaborów musieli uciekać się do podstępów i intryg, by osiągnąć swoje cele.
Konrad Wallenrod – Ilustracja poematu autorstwa Juliusza Kossaka
Warto jednak podkreślić, że Mickiewicz nie był zadowolony z ostatecznego kształtu poematu. W latach 1846-1850 krytykował swoje dzieło i nawet rozważał jego spalenie. Poemat “Konrad Wallenrod” pozostaje więc fascynującym przykładem wykorzystania historii do opowiedzenia uniwersalnej historii o zdradzie, poświęceniu i walce o wolność.
Zapraszam do wysłuchania na YouTube oraz na większości platform podcastowych.
