W Stalagu Luft 3 w Żaganiu odbyła się tzw, Wielka Ucieczka, o której powstał film ze Stevem McQueenem. Więźniowie wykopali tunel, który był stemplowany, posiadał wymijki, wentylację i oświetlenie. 25 marca 1944 tunelem tym uciekło 76 jeńców, w tym 6 Polaków, ale nie tylko to jest ciekawe w tym nieoczywistym miejscu. Wtedy jeszcze miasto nazywało się Sagan.
Stalag Luft 3
Jest zima roku 1942 – Niemcy założyli na Dolnym Śląsku obóz jeniecki dla schwytanych lotników alianckich, później znanym jako Stalag Luft III. Stalag podlegał dowództwu niemieckich sił powietrznych. Lokalizacja stalaku pod kątem ucieczki była fatalna, bo znajdował się w dość wyludnionej okolicy około 600 km od neutralnej Szwajcarii i 300 km od wybrzeża Bałtyku. Piaszczysty las sosnowy, podwójne ogrodzenie oraz system mikrofonów miał uniemożliwić budowę jakichkolwiek podkopów. Należy tutaj wspomnieć, że lotnicy alianccy cieszyli się osobistymi względami Goeringa, który przecież był pilotem i asem lotnictwa z 1 wojny światowej. Gdyby nie opieka Luftwaffe tylko innych służb sił zbrojnych prawdopodobnie do bezczelnych prób ucieczek nie dochodziłoby. Te szczególne względy u Goeringa umożliwiały dość częste kontakty jeńców z Czerwonym Krzyżem, który przemycał narzędzia niezbędne do budowy tunelu. W obozie znalazła się elita alianckich armii oraz najbardziej pomysłowi ucieczkowicze, jacy trafili do niemieckiej niewoli, początkowo byli to Brytyjczycy, jednak z czasem doszli do nich lotnicy z USA, Australi, RPA czy Kanady. W szczytowym okresie w obozie przetrzymywano 10.000 jeńców.
Przygotowania do ucieczki
Grupie planującej ucieczkę przewodzi major Roger Bushell, kryptonim “Wielki X”, to on opracował plan ucieczki. Jednocześnie zaczęto kopać trzy tunele na wypadek wykrycia planu ucieczki, tunele nazwano „Tom”, „Dick” i „Harry”. Dick i Tom były najoptymalniejsze do ucieczki jednak Tom został odkryty przez Niemców, a Dick nie nadawał się do ucieczki, gdyż w trakcie kopania rozbudowano obóz i nie prowadził już poza druty. Jedyną drogą ucieczki pozostaje tunel Harry. Fascynująca jest konstrukcja – zbudowany tunel był stemplowany deskami z prycz, wyposażony był w oświetlenie, wózki i wymijki dopływ świeżego powietrza zapewniała dmuchawa zbudowana z worków i puszek– No cóż, w końcu lotnictwo to elita każdej armii. Do ucieczki zgłosiło się 500 osób, jednak było tylko 200 fałszywych dokumentów więc drogą losowania wyłoniono uciekinierów.
Ucieczka
W nocy z 24 na 25 marca 1944 roku, rozpoczęła się ucieczka, niestety tunel okazał się być zbyt krótki i pech chciał, że w czasie ucieczki ogłoszono alarm lotniczy, więc koniec końców ucieka 76 osób, w tym 6 Polaków. Jak już mówiłem – lokalizacja obozu nie sprzyjała ucieczkom i ostatecznie ucieczka udaje się tylko 2 Norwegom i Holendrowi.
Holender Bram van der Stok, jeden z trzech żołnierzy, którym powiodła się Wielka Ucieczka
Norwegowie przedostali się do Szczecina, a stamtąd do Szwecji. Holender Bram van der Stok przez Francję przedostał się do neutralnej Hiszpanii, skąd szybko dotarł do Wielkiej Brytanii, gdzie walczył w holenderskim dywizjonie 322, zajmując się zestrzeliwaniem pocisków V1 skierowanych na Londyn. Prawdopodobnie o sukcesie uciekinierów zdecydowała znajomość języka niemieckiego i dość dobre udawanie Niemców. Hitler kiedy doszły go słuchy jak alianccy lotnicy zagrali na nosie Niemieckiej armii wpadł we wściekłość, nakazał Himmlerowi egzekucję schwytanych jeńców
„Po przesłuchaniu należy wywieźć w kierunku macierzystego obozu i w drodze rozstrzelać. Trzeba to uzasadnić próbą ucieczki lub stawianiem oporu. Nikt ze znajdujących się na liście nie może być ranny ani uratować się”
Tak brzmi rozkaz Ernsta Kaltenbrunera – Szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy. Dopiero osobista interwencja Goeringa i Keitla, zatrzymała ten rozkaz, niestety z 73 schwytanych uciekinierów zabito już 50.
Filmy o wielkiej ucieczce
O wielkiej ucieczce oglądałem dwa firmy – Pierwszy, nakręcony w 1961 r, pt. „Wielka Ucieczka” ze Stevem McQueenem, Richardem Altenborough i Donaldem Plesencem w konwencji dość westernowej pokazuje tę brawurową ucieczkę. Niestety niewiele dowiadujemy się z niego o losach uciekinierów. Drugi to Wielka Ucieczka 2 – nieopowiedziana historia, z Christopherem Reevsem (ojcem Keanu) jest trochę bardziej realny. Pierwsza część filmu opowiada o samej ucieczce, druga to losy uciekinierów, a także śledztwo prowadzone w sprawie zniknięcia uciekinierów. Co jest ciekawe – Donald Pleasnce w drugim filmy nie gra już jeńca tylko bezwzględnego urzędnika Gestapo.
Udział Polaka
Nie można pominąć udziału Polaka – porucznika nawigatora Włodzimierza Kolanowskiego, który dowodził grupą przygotowującą mapy a także przygotowywał wejścia do tuneli. Wraz z anglikiem Desmondem Plunkettem kierował grupą która wykonała 3000 map niezbędnych do planowanej ucieczki. (Był pierwowzorem postaci Dannego Welińskiego z filmu Wielka Ucieczka 1961r, zagranego przez Charles Bronsona). Niestety Kolonowski znalazł się we wspomnianej grupie 50 straconych jeńców, prawdopodobnie wraz z towarzyszami został przewieziony do Zgorzelca gdzie osobiście przesłuchiwał go Wilhelm Scharpwinkel, szef wrocławskiego Gestapo. Po przesłuchaniu wraz z ośmioma innymi jeńcami mieli zostać przewiezieni z powrotem do Żagania. 7 kilometrów przed Iłową Szarpwikel z podwładnymi rozstrzelał jeńców przy rzekomej próbie ucieczki i aby zatrzeć ślady zwłoki spalono w krematorium w Legnicy. Urny przewieziono do Żagania, gdzie więźniowie Stalagu Luft 3 zbudowali dla nich mauzoleum.
Żagań to historia Śląska, Czech, Saksonii, Prus i Polski. Kim była księżniczka Żaganna? Co robi w Żaganiu Wieża Bismarcka? Co robił tutaj Wallenstein, o którym mówi także podcast o Pomorzu Szwedzkim?
Zapraszam na Youtube i i platformy podcastowe na podcast o Żaganiu, który warto odwiedzić.
