W drugiej części serii poświęconej początkom technologii rakietowej omawiamy kulisy niemieckiego programu broni V-2. Skupiamy się na dwóch kluczowych lokalizacjach – ośrodku badawczym w Peenemünde oraz zakładach produkcyjnych Mittelwerke, gdzie przy wykorzystaniu pracy przymusowej produkowano rakiety balistyczne. Analizujemy techniczne i logistyczne aspekty programu oraz jego tragiczne skutki, zwłaszcza w kontekście ataków rakietowych na Londyn i inne miasta. Podcast ukazuje ciemne początki podboju kosmosu i związek między militarną technologią a późniejszymi osiągnięciami kosmicznymi.
Peenemunde
W 1936 roku powstaje Ośrodek Doświadczalny Wojsk Lądowych w Peenemünde, który wkrótce stanie się jednym z najważniejszych miejsc w historii technologii rakietowej i przestrzeni kosmicznej. Ośrodek w Peenemünde-Ost, położony w odosobnionej strefie wojskowego zakazu na północy wyspy Uznam, stał się tajnym centrum rozwoju technologii rakietowych Wehrmachtu. To tam, pod przewodnictwem Waltera Dornbergera, który od lipca 1935 roku kierował działem rakietowym w Wojskowym Urzędzie Uzbrojenia, oraz Wernhera von Brauna, technicznego dyrektora ośrodka, grupa inżynierów i naukowców podjęła się ambitnego zadania – stworzenia nowoczesnych rakiet bojowych. Ośrodek przeniesiono z powodu braku odpowiednich warunków do wystrzeliwania dużych rakiet w Kummersdorfie. Wtedy konieczne stało się znalezienie nowego, bardziej odpowiedniego miejsca.
Poszukiwania prowadził major Walter Dornberger, który w okresie świątecznym 1935 roku odkrył idealną lokalizację. Niektóre źródła sugerują, że inspiracją do wyboru Peenemünde na północnym krańcu wyspy Uznam była matka Wernhera von Brauna, pochodząca z Anklam. Peenemünder Haken, które było miejscem lądowania króla Szwecji Gustawa II Adolfa jeszcze w czasie wojny trzydziestoletniej, leży na północ od Zinnowitz, niedaleko rybackiej wioski Peenemünde. Obszar ten charakteryzował się odosobnieniem, co stanowiło idealne warunki do testowania rakiet, które można było wystrzelić w kierunku wschodnio-północno-wschodnim, wzdłuż wybrzeża Pomorza.
Dowództwo wojskowe objął dr Walter Dornberger, a techniczne – dr Wernher von Braun. Loty rakiet były widoczne z wyspy Ruden, a ich trajektorie można było obserwować nawet z odległości 400 km.
Już w maju 1937 roku wojska lądowe przeniosły pierwszych 90 pracowników z Kummersdorfu do nowo utworzonego „Zakładu Wschodniego” w Peenemünde. W 1938 roku dołączyła Luftwaffe, przejmując „Zakład Zachodni”. Zakład Południowy, zaplanowany z myślą o produkcji, w tym o utworzeniu zakładu próbnych serii, obejmował m.in. imponujące hale montażowe oraz warsztat naprawczy. Szczególną uwagę przyciągała hala montażowa, wybudowana przez firmę Dyckerhoff & Widmann AG – miała 248 metrów długości i 120 metrów szerokości, co czyniło ją jedną z największych hal montażowych bez podpór wewnętrznych w Europie. Chociaż planowano budowę ogromnego magazynu materiałowego, brak materiałów oraz przeniesienie części produkcji w inne miejsca sprawiły, że ukończono jedynie fundamenty i połączenie kolejowe. Armia lądowa zrealizowała swoje plany, stawiając w Peenemünde własną elektrownię oraz fabrykę do produkcji płynnego tlenu. Dodatkowo, zbudowano szereg innych zakładów, które miały na celu ukrycie produkcji śmiercionośnej broni. Te elementy stworzyły solidną, choć niewielką, infrastrukturę, kluczową dla tajnej mobilizacji na nadchodzącą wojnę.
Rakieta V-2 na Meillerwagen – mobilnej platformie transportowej używanej przez Wehrmacht do przewozu i odpalania rakiet balistycznych. II wojna światowa. Źródło: Wikipedia.
Prowadzenie badań i rozwoju systemów nawigacyjnych dla rakiet i statków kosmicznych wyłącznie na podstawie rzeczywistych testów w locie wiązałoby się z ogromnymi kosztami. Już na wczesnym etapie zdano sobie sprawę z tej zależności i podjęto konkretne działania. Opracowano zaawansowane urządzenia do symulacji lotu rakiety w warunkach laboratoryjnych, które pozwalały precyzyjnie analizować zakresy stabilności, charakterystyki nawigacyjne, wpływ nieliniowości oraz inne kluczowe parametry systemów. Już w 1939 roku opracowano jednokierunkowy, mechaniczny symulator, który miał odwzorowywać ruch rakiety wokół jej środka ciężkości. Ten pionierski model, oparty na równaniu różniczkowym, został w 1941 roku zastąpiony przez bardziej zaawansowaną wersję, która łączyła elementy mechaniczne, elektryczne i elektroniczne. Nowy system umożliwia symulację zarówno sterowania orientacją, jak i prowadzenia trajektorii rakiety w trakcie całego lotu napędzanego. Zastosowanie tych symulatorów pozwoliło znacząco skrócić czas potrzebny na opracowanie systemu nawigacyjnego rakiety V2.
Sercem technicznym kompleksu było stanowisko testowe VII, kierowane przez Kurta Heinricha Debusa – główna platforma startowa rakiety A4. Z Peenemünde przeprowadzano wyłącznie loty testowe bez głowic bojowych, ponieważ ani pocisk skrzydlaty Fieseler Fi 103 znany powszechnie jako V1, ani rakieta balistyczna A4 znana powszechnie jako V2 nie miały wystarczającego zasięgu, by dosięgnąć istotnych celów wroga
Mittelwerke.
W końcu jednak w 1943 roku alianci namierzyli ośrodek badawczy w Peenemünde i przeprowadzili jego intensywne bombardowanie. W nocy z 17 na 18 sierpnia 1943 prawie 600 bombowców RAF w ramach operacji o kryptonimie „Hydra” dokonało nalotu na ośrodek w Peenemünde. Celem był ośrodek Peenemünde-Wschód, w którym pracowano na rakietami A4 czyli V2. Brytyjczycy nie wiedzieli o ośrodku Peenemünde-Zachód, gdzie Lutwaffe pracowało na latającą-bombą V1. Z powodu wiatru samoloty naprowadzające tzw. Pathfindery, źle oznakowały cel i część bomb spadła na obóz robotników przymusowych. Zginęło od 500 do 720 robotników – tu źródła się różnią, w tym wielu Polaków.
Tak zaczęła się mroczna historia fabryki Mittelwerke oraz obozu koncentracyjnego Mittelwerke-Dora.
Więźniowie obozu koncentracyjnego Mittelbau-Dora podczas pracy przymusowej przy produkcji rakiet V-1. Tajna zbrojeniówka III Rzeszy. Źródło: Bundesarchiv.
Jednak historia samego kompleksu podziemnych tuneli i hal pod górą Kohnstein sięga lat 30-tych. Pierwsze podziemne pomieszczenia wykuto już 1933 roku na zlecenie firmy IG Farben z przeznaczeniem na podziemne magazyny. W 1935 roku wybudowano pierwsze dwa tunele A i B połączonych 18 halami poprzecznymi. W latach 1936-1938 tunele wydłużono i dodano kolejne hale. Tak więc w 1943 roku kompleks był gotowy do zagospodarowania. Nie jest zatem prawdą, że wybudowano go w czasie wojny. Tunele i hale już były wraz z częścią infrastruktury, takiej jak oświetlenie i wentylacja. Rozbudowano je tylko i zaadaptowano do nowej roli.
W 1943 roku Heinrich Himmler przejął kontrolę nad masową produkcją rakiety A-4 (znanej później jako V-2), decydując o przeniesieniu całego przedsięwzięcia do podziemnej fabryki w byłej kopalni gipsu w górach Harz. Tak powstał Mittelwerk — strategiczny ośrodek nazistowskiej machiny zbrojeniowej, gdzie oprócz rakiet A-4 produkowano także bomby V-1 oraz części do myśliwców i okrętów podwodnych.
Pomimo sprzeciwu ministra uzbrojenia Alberta Speera, Himmler forsował wykorzystanie więźniów obozów koncentracyjnych jako taniej siły roboczej. W sąsiedztwie Mittelwerk powstały nowe obozy niewolniczej pracy: Dora, Harzungen i Ellrich. Tysiące więźniów trafiło tam z innych obozów, m.in. z Buchenwaldu, by pracować w skrajnie brutalnych warunkach.
Zapraszam na podcast!
